1. Hoe komt het dat met name kwetsbare burgers weinig grip ervaren op hun eigen gegevens?
   ‘Burgers die in een kwetsbare of afhankelijke positie zijn vaak mensen die een huurwoning zoeken of gebruik maken van sociale diensten. Om in aanmerking te komen voor een woning moeten mensen vaak veel data delen. In zo’n situatie hebben zij vaak geen echte keuze en leveren zij persoonlijke data in zonder te weten wat ermee gebeurt. Bestaande regels voor datadeling worden lang niet altijd toegepast. Die regels zijn bedoeld om toegang naar data te minimaliseren of om discriminatie te voorkomen. Burgers hebben weinig grip op wie hun gegevens kan inzien of gebruiken. Dat roept bij hun zorgen op.’

2. Als casus hebben jullie gekozen voor de woningsector. Waarom?
   ‘Omdat datadeling daar al op grote schaal voorkomt, bijvoorbeeld wanneer woningzoekenden inkomensgegevens moeten delen met een hypotheekadviseur of verhuurder. Die datadeling is vaak nodig om te laten zien dat je een ‘goede’ huurder of koper bent – iets wat soms wordt ervaren als een soort “data-striptease”. Tegelijkertijd heeft vrijwel iedereen er mee te maken en er ook een mening over, vaak genuanceerd: mensen begrijpen dat het nodig is om data te delen, maar maken zich ook zorgen over hoe dat gebeurt en wat voor (discriminerende) beslissingen hiermee kunnen worden genomen over burgers. Daarnaast blijkt uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut rond discriminatie in de vrije woningmarkt dat mensen op basis van niet-Nederlands klinkende namen minder vaak een woning kunnen bezichtigen. Dus, welke data mensen met spelers in de woningmarkt delen heeft serieuze effecten op wie er toegang naar de woningmarkt krijgt. Dat maakt het een relevant domein om te onderzoeken hoe burgers tegen datadeling aankijken. Daarbij komt dat we zagen dat de overheid steeds meer toegang biedt naar data uit de Basisregistratie Personen (BRP) en andere overheidsinstanties. Hierbij ontwikkelen vooral privaatpartijen apps waarmee burgers via DigiD gecontroleerd toegang kunnen geven tot persoonlijke gegevens bij overheidsinstanties zoals de Belastingdienst of het UWV. De bedoeling is dat burgers zelf kunnen kiezen welke informatie ze delen – bijvoorbeeld wel het inkomen, maar niet de geboorteplaats. In de praktijk blijkt echter dat zulke gestructureerde toegang nog ontbreekt. Uitvoeringsorganisaties beschermen burgers op dit moment onvoldoende en er is geen duidelijke standaard voor wat wel en niet gedeeld mag worden. Dat was voor ons de aanleiding om een rapport te schrijven over hoe datadeling in de woningsector eerlijker en beter geregeld kan worden.’

‍

3. Met behulp van de public research aanpak hebben jullie het onderzoek uitgevoerd. Wat houdt dit in ?
   ‘Dat houdt in dat we samen met de samenleving het onderzoek deden: via workshops, gesprekken en scenario’s gaven burgers hun mening over het delen van data. Een uitdaging van dit project was de technische natuur van ons onderwerp; namelijk mechanismen van datadeling in de woningsector en standaardregels die volgens de burger hiervoor moeten gelden. We moesten daarvoor zorgen dat de deelnemers, onafhankelijk van hun achtergrond, hun ervaringen konden delen. Daarom hebben we het idee van een publieke standaard ontwikkeld; regels die de waarden en behoeften van burgers weerspiegelen. Door middel van een scenariomethode konden we mensen vragen wat ze van bestaande manieren van datadeling vinden en wat voor regels er wel moeten gelden. Hiermee konden we de nodige vertaalslag van de waarden van burgers naar beleidsaanbevelingen maken.’
   
   

4. Waarom is dit onderzoek vernieuwend?
   ‘Het stelt de burger centraal bij de ontwikkeling van datadeling, iets wat normaal vooral bepaald wordt door technische en commerciële partijen. Door burgers een stem te geven in hoe data gedeeld mag worden, ontstaan er standaarden die recht doen aan hun wensen en zorgen. Daarnaast gaat het verder dan alleen 'toestemming geven': er wordt ook gekeken naar de bredere sociale context van datadeling, waarbij aandacht is voor machtsverhoudingen in de woningsector, privacy en eerlijk gebruik van informatie.’
   
   

5. Wat moet het onderzoek opleveren?
   ‘Het rapport zal aanbevelingen doen voor publieke standaarden voor datadeling, gebaseerd op wat burgers belangrijk vinden. Verwacht wordt dat deze standaarden kunnen bijdragen aan meer transparantie, betere bescherming van persoonlijke gegevens en meer controle voor burgers. Terwijl de resultaten zich op de woningsector richten, zijn de bevindingen ook in een bredere zin relevant voor de tweede fase van de Wet digitale overheid (Wdo) en ontwikkelingen rond de Nederlandse data wallet (digitale identificatie), vooral wat betreft de toegang tot persoonsgegevens van uitvoeringsorganisaties en regels voor wallet-aanbieders.  Ook worden handvatten geboden voor beleidsmakers om data-infrastructuren burgergericht in te richten, bijvoorbeeld in de woningsector of bij sociale diensten.’

‍